Ga direct naar inhoud
Ook de nieuwsbrief van Landgoederen en Buitenplaatsen in Zuid-Holland ontvangen? Schrijf je in!

Beleid

 
Eigenaren en beheerders van kastelen, landgoederen en buitenplaatsen dragen zorg voor de instandhouding van dit bijzondere erfgoed. Hier komt veel bij kijken. Het onderhouden en zo nodig restaureren van gebouwen en tuin- en parkaanleg alleen al vergt forse investeringen in tijd en geld. De mogelijkheden voor eigenaren om economische dragers te ontwikkelen kan voor de instandhouding van het erfgoed van cruciaal belang zijn. Dit betekent dat ontwikkelingen op een landgoed met inachtneming van de cultuurhistorische waarden mogelijk moeten zijn. Gelukkig staan eigenaren en beheerders hierin niet alleen. De cultuurhistorische waarden van dit erfgoed worden door de verschillende overheidslagen als algemeen belang erkend. Rijk, provincie en gemeenten dragen door beleid, financiële regelingen en het bieden van inhoudelijke kennis bij aan de instandhouding. Onderstaand treft u hierover informatie aan.

Beschermde monumenten

Met de invoering van de Monumentenwet 1961 kennen we in Nederland de mogelijkheid om onroerende zaken (gebouwen, archeologische resten en groenstructuren) die op grond van hun cultuurhistorische waarde op nationaal niveau van belang zijn aan te wijzen als beschermd (rijks)monument. Nederland telt anno 2012 bijna 62.885 rijksmonumenten, waarvan zich er bijna 9.200 op Zuid-Hollands grondgebied bevinden. Van deze Zuid-Hollandse rijksmonumenten vallen er ruim 600 binnen de categorie kastelen, landhuizen en parken. Een groot aantal van deze rijksmonumenten is niet alleen beschermd vanwege de eigen monumentale waarde, maar ook vanwege de samenhang met andere beschermde monumenten. We spreken dan van een complexbescherming. In dat geval zijn niet alleen de afzonderlijke elementen van een landgoed beschermd (het landhuis, koetshuis en de parkaanleg waarin deze zijn gelegen), maar ook de samenhang tussen deze afzonderlijke rijksmonumenten. Juist deze samenhang is één van de karakteristieken van een landgoed.
Een overzicht van de rijksmonumenten vindt u op de website van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed: het rijksmonumentenregister. Een directe doorlink naar rijksmonumenten is ook opgenomen in de database van deze website.
Een onroerende zaak die op regionaal of lokaal niveau van belang is voor de cultuurhistorie kan op basis van een gemeentelijke erfgoedverordening zijn aangewezen als gemeentelijk monument. Zo kunnen ook onderdelen van een landgoed die niet zijn aangewezen als rijksmonument op lokaal niveau worden beschermd. Op de websites van de meeste gemeenten is te vinden welke onroerende zaken zijn aangewezen als gemeentelijk monument. Voor zover bij ons bekend zijn gegevens over deze beschermde status in onze database opgenomen.

Beschermde stads- en dorpsgezichten

Behalve het aanwijzen van rijksmonumenten maakt de Monumentenwet het ook mogelijk (van rijkswege) beschermde stads- en dorpsgezichten aan te wijzen. Na afronding van nog lopende aanwijzingsprocedures zullen er in Zuid-Holland 64 beschermde gezichten zijn. In de Monumentenwet wordt dit fenomeen als volgt gedefinieerd: ‘Groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.’ Een gevolg van de aanwijzing is dat gemeenten voor de gebieden die zijn aangewezen als beschermd stads- of dorpsgezicht een beschermend (conserverend) bestemmingsplan of een beheersverordening moeten vaststellen. Hierdoor wordt bescherming geboden aan de karakteristiek en samenhang van de cultuurhistorische waarden van een gebied binnen het ruimtelijk beleid. Een aantal kastelen, landgoederen en buitenplaatsen in Zuid-Holland is gelegen in door het rijk aangewezen beschermde stads- en dorpsgezichten. In de database van deze site staat dit gegeven vermeld als het van toepassing is. Op de website van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed vindt u een overzicht van de beschermde gezichten en kunt u deze op kaart bekijken.
Behalve het rijk hebben sommige gemeenten op basis van hun erfgoedverordening gemeentelijke beschermde stads- en dorpsgezichten aangewezen. Voor zover bij ons bekend, zijn gegevens hierover in de database opgenomen.
Aangezien gemeenten in het kader van de Modernisering Monumentenzorg vanaf 1 januari 2012 verplicht worden cultuurhistorische waarden te borgen in de bestemmingsplannen, is de verwachting dat er in de toekomst geen beschermde gezichten meer zullen worden aangewezen.

Landgoederenzone

Onder een landgoederenzone verstaan we een concentratie van bij voorkeur aaneengesloten landgoederen en buitenplaatsen die grenzen aan en gericht zijn op een structurerend element als een (water)weg. Dit verschijnsel komt op een aantal plekken in Zuid-Holland voor. Een dergelijke zone is bijvoorbeeld te vinden langs de Rijksstraatweg te Wassenaar. Provincie Zuid-Holland hecht grote waarde aan deze zones en heeft dit begrip hiertoe in haar ruimtelijk beleid beschreven. Hierbij wordt uitgegaan van minimaal drie landgoederen met een gemeenschappelijke basisstructuur en de omgeving daarvan. De landgoederenzones zijn opgenomen in kaart 12 van de Verordening Ruimte en in de beleidskaart van de Cultuurhistorische Atlas van de provincie Zuid-Holland en zijn opgenomen in de zogenaamde Regioprofielen Cultuurhistorie Zuid-Holland. In onze database maken we er melding van als een landgoed of buitenplaats binnen een landgoederenzone ligt.

Kasteel- en landgoedbiotoop

Het van oorsprong uit de ecologie afkomstige woord biotoop (Gr: bios - leven; topos - plaats) heeft ook toepassing gevonden in de monumentenzorg en de ruimtelijke ordening. Het bekendste voorbeeld is wel de molenbiotoop. Hiermee wordt de omgeving van de molen bedoeld die moet worden vrijgehouden van te hoge bebouwing en te hoog opgaand groen om de windvang en daarmee het functioneren van de molen te kunnen garanderen. In de Verordening Ruimte van de provincie Zuid-Holland staan naar analogie met de molenbiotoop in artikel 14 de begrippen landgoed- en kasteelbiotoop genoemd. Door opname van deze begrippen wordt beoogd planologische bescherming te bieden aan landgoederen en kasteellocaties.
Het begrip kasteelbiotoop is ontwikkeld voor terreinen waar een kasteel staat of heeft gestaan. In de minimale variant resteren alleen het kasteelterrein, de basisstructuur waarop het kasteel zich oriënteerde ((water)weg) en archeologische resten. In de maximale variant zijn daarnaast het koppelstuk tussen kasteellocatie en basisstructuur (laan), de open ruimte rond het kasteel, de oorspronkelijke landschappelijke context e.d. behouden. Als een kasteel zich heeft doorontwikkeld tot buitenplaats kunnen ook restanten van de buitenplaatsaanleg tot de kasteelbiotoop behoren. Er zijn in Zuid-Holland 30 kasteelbiotopen. Deze zijn te vinden op kaart 12 van de Verordening Ruimte en op de beleidskaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland.
In tegenstelling tot de molenbiotoop waarbij met vaste maten wordt gewerkt, is een landgoedbiotoop maatwerk aangezien landgoederen onderling sterk van elkaar kunnen verschillen in opzet, omvang, structuur, blikvelden, panorama’s en zichtlijnen. Na onderzoek is voor 109 landgoederen in Zuid-Holland een landgoedbiotoop vastgesteld. Welke dat zijn, kunt u terugvinden op kaart 12 van de Verordening Ruimte, de beleidskaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur en de Regioprofielen Cultuurhistorie Zuid-Holland. In onze database wordt vermeld of een landgoedbiotoop van toepassing is.

DIt is een woord uit de verklarende woordenlijst

Je kunt het wooord dan ook verklaren met een meer of minder lang tekstje. En als van toepassing dan kun je ook een link toevoegen naar een externe website met meer informatie. Die link verschijnt dan onder de verklarende tekst.

Klik hier voor meer informatie